Kan ik met een gewrichtsprothese weer lichamelijk werken en sporten?

De mate waarin een heup-, knie- of enkelprothese opnieuw kan worden belast door intensieve, fysiek inspannende activiteiten op het werk of in de vrije tijd (bijv. door sport) en het risico op beschadiging van de prothese is onderwerp van controversiële discussie in de geneeskunde.

Ontwikkeling van gewrichtsvervangende chirurgie

Met de verdere ontwikkeling van gewrichtsvervangende chirurgie en de aanpassing ervan aan een jongere bevolking, beperken de verwachte doelen en resultaten van deze operaties zich niet langer uitsluitend tot pijnverlichting en een verbeterde levenskwaliteit. De verwachtingen van patiënten zijn toegenomen en omvatten ook een actiever leven en de terugkeer naar hun eerdere sportniveau.

Gewrichtsvervanging en de werkende bevolking

De werkende bevolking vormt een aanzienlijk deel van de patiënten met een nieuwe heup of knie.  Volgens het National Registry of England and Wales was 40% van de heupprothese- en 32% van de knieprothese-patiënten op het moment van de operatie jonger dan 65 jaar. Het terugkeerpercentage naar werk voor patiënten met een nieuwe heup of knie bedroeg 91% – gemiddeld na 6,4 weken voor heupprothesen en 7,7 weken voor knieprothesen.
Het terugkeerpercentage naar sport (voor zowel heup- als knieprothese) varieerde volgens een systematische review, die 10.758 patiënten met een gemiddelde leeftijd van 61,7 jaar omvatte, tussen 54% en 98%!

Aanbevelingen voor sportieve activiteiten

Activiteiten met een lage gewrichtsbelasting, zoals golf, stevig wandelen en fietsen op de weg, evenals enkele activiteiten met een gemiddelde belasting, zoals skiën en gewichtheffen, werden aanbevolen door artsen van de Hip Society in Wales. Daarentegen werden activiteiten met een hoge belasting, zoals hardlopen, contactsporten en snowboarden, eerder afgeraden. Het blijft onduidelijk waarom skiën als acceptabel wordt beschouwd en snowboarden niet – mogelijk vanwege de leeftijdsstructuur van de patiënten.

Over het algemeen worden 10.000 stappen per dag aanbevolen om de gezondheidsvoordelen van fysieke activiteit te bereiken en te behouden.

Postoperatieve belasting en risico’s

Er is beperkt bewijs dat postoperatieve activiteiten (werk of vrije tijd) het risico op een heroperatie aan de knie verhogen, ze zouden zelfs een beschermend effect kunnen hebben. Hoewel "zwaar werk", agrarische activiteiten en – bij vrouwen – werk in de gezondheidszorg in verband worden gebracht met een hoger risico op problemen met de prothese, is er onvoldoende bewijs van hoge kwaliteit dat fysiek veeleisende beroepen of intensieve sport dit risico significant verhogen.

Sporten met een nieuwe heup

Of patiënten met een heupprothese weer kunnen hardlopen, hangt eerst en vooral af van de vraag of ze vóór de operatie al hardliepen.

Veel patiënten kunnen na een heupprothese blijven hardlopen. Eerdere zorgen dat implantaten door sport slijten, zijn niet aangetoond in de literatuur. Recente studies tonen geen verhoogde uitvalpercentages bij sportief actieve patiënten.
Moderne implantaattechnieken en -materialen (zoals robotondersteunde en anterieure heupprothesen) hebben bovendien de stabiliteit en duurzaamheid verbeterd, wat leidt tot een betere sportieve belastbaarheid.

Sommige studies melden dat tot 100% van de patiënten na een heupprotheseoperatie terugkeert naar sporten, terwijl andere studies dit beperken tot slechts 40%. Daarom is een zorgvuldige analyse van de levensomstandigheden en sportieve doelen van de patiënt noodzakelijk.
Intensieve activiteiten met een hoog risico op letsel (zoals Mixed Martial Arts) moeten worden vermeden. De meeste patiënten kunnen echter joggen, zwemmen, af en toe voetballen, tennissen of skiën zonder voortijdige slijtage van de prothese te veroorzaken.

Over het algemeen duurt de terugkeer naar sport 4-6 maanden na de operatie.

Sporten met een nieuwe knie

De European Knee Association, een afdeling van de European Society of Sports Traumatology, Knee Surgery and Arthroscopy, heeft aanbevelingen opgesteld voor 47 sporten na een knieprothese. Deze zijn verdeeld in vier periodes:

• Tot 6 weken na de operatie: Wandelen, traplopen, zwemmen, aquafitness en statisch fietsen.
• 6-12 weken na de operatie: Aanvullend fietsen op vlak terrein en bodemgymnastiek.
• 3-6 maanden na de operatie: Tennisdubbel, golf, fitness/gewichtheffen, aerobics, wandelen, Nordic walking en zeilen.
• Vanaf 6 maanden na de operatie: Toenemende variatie in activiteiten, terwijl squash afgeraden blijft.

De aanbevelingen laten zien dat de belasting en het aantal toegestane sporten geleidelijk toenemen naarmate de hersteltijd vordert.

Van ultramarathonlopers die tussen 2015 en 2017 deelnamen aan minstens één van de vijf Ultratrail du Mont Blanc-races in Frankrijk (tussen 55 en 300 km), moest één van de vier lopers die met een knieprothese liep, zijn race beëindigen. Dit uitvalpercentage van 25% (toegegeven, uit een zeer kleine steekproef) steekt gunstig af bij het algemene uitvalpercentage van 19,6% onder de 3.171 onderzochte hardlopers die aan een wedstrijd deelnamen.

Geen van de vier lopers met een knieprothese meldde negatieve kniegerelateerde symptomen voor, tijdens of na de wedstrijd, terwijl sommige van de lopers met een heupprothese dergelijke symptomen wel meldden.

Het is ook voor gemiddelde vrijetijdslopers mogelijk om weer te gaan hardlopen na een knieprothese. Van de in totaal 4.074 patiënten die een knieprothese hebben gekregen, zijn 23 van de in totaal 131 hardlopers weer gaan hardlopen na de operatie.

Bljkbaar keren niet alle hardlopers na een knieprothese terug naar het hardlopen. Het is onduidelijk of ze fysiek niet in staat waren om te gaan hardlopen na hun knieprothese en/of dat ze bang waren om hun nieuwe knie te beschadigen. 

Of hardlopen het kunstmatige kniegewricht verslijt, kan niet met zekerheid worden gezegd. Hoewel experts van mening zijn dat activiteiten met veel impact het vervangen gewricht eerder kunnen beschadigen, is er geen sluitend wetenschappelijk bewijs dat deze stelling bevestigt. Er zijn nauwelijks studies die de effecten van belastende fysieke activiteit op slijtage van de prothese hebben onderzocht.

Schouderprothesen

Nu steeds meer mensen een schouderprothese ondergaan, wordt het steeds belangrijker dat ze daarna weer kunnen sporten.

De terugkeer naar sport hangt in grote mate af van het type schouderprothese.
Enerzijds is er de anatomische totale schouderartroplastie, waarbij zowel de kop (bovenarm) als de kom (schouderblad) van het schoudergewricht vervangen worden door kunstmatige componenten. Dit type vervanging wordt meestal uitgevoerd bij patiënten met ernstige artrose maar een intacte rotator cuff. Ongeveer 77-90% van de patiënten met een dergelijke prothese keert binnen 6 tot 9 maanden met succes terug naar een vorm van sport.
Aan de andere kant is er de omgekeerde of inverse schouderartroplastiek, waarbij de kogelcomponent op het schouderblad wordt geplaatst en de kom wordt bevestigd aan het bot van de bovenarm. Deze procedure wordt gebruikt bij patiënten met ernstige artrose in combinatie met onherstelbare scheuren in de rotator cuff. Ongeveer 65-75% van de patiënten met een dergelijke prothese kan het sporten na 6 tot 9 maanden hervatten - echter met de beperking dat bewegingen boven het hoofd aanzienlijk moeilijker uit te voeren zijn.

Net als bij heup- en knieprothesen heeft het activiteitenniveau vóór de operatie een grote invloed op het herstel. Leeftijd speelt ook een belangrijke rol: patiënten ouder dan 65 moeten rekening houden met een langere herstelfase.

Sporten met weinig impact zoals golfen, zwemmen en fietsen zijn over het algemeen een veilige en effectieve manier om actief te blijven na de operatie. Sporten die dynamische bewegingen, bewegingen boven het hoofd of zwaar tillen vereisen - zoals tennis, basketbal en gewichtheffen - zijn echter uitdagender. Deze sporten belasten het schoudergewricht en verhogen het risico op complicaties. Daarom zijn ze minder geschikt voor patiënten die hun nieuwe schouder niet in gevaar willen brengen.

Door rekening te houden met deze factoren kunnen patiënten realistische doelen stellen en kan het herstelproces soepeler verlopen, zodat ze een actieve en gezonde levensstijl kunnen behouden.

Enkelgewrichtsprothesen

Aanhoudende pijn in het enkelgewricht wordt voornamelijk veroorzaakt door trauma en resulteert uiteindelijk in artrose. Slechts in enkele gevallen is deze pijn het gevolg van zuiver artrotische veranderingen.

Als de conservatieve behandelingsmaatregelen zijn uitgeput, zijn er twee opties: het gebruik van een kunstgewricht of een chirurgische fusie of artrodese. Hoewel artrodese van de enkel in het verleden als de gouden standaard werd beschouwd, heeft de vooruitgang op het gebied van implantaatontwerp, operatietechniek en functionele resultaten ervoor gezorgd dat een totale enkelprothese een aantrekkelijk alternatief is geworden. Vooral de laatste 20 jaar heeft de totale enkelprothese een enorme innovatie ondergaan en het onderzoeksveld naar deze procedure blijft groeien. Desondanks moet worden opgemerkt dat het totale aantal operaties voor totale enkelprothese in Duitsland waarschijnlijk rond de 1500 tot 2000 ligt in vergelijking met heup- en knieprotheseoperaties. 

Patiënten die een enkelprothese-operatie ondergingen, vertoonden over het algemeen een verbeterde enkelfunctie met acceptabele complicatiepercentages en duurzaamheidspercentages van 66-90% tijdens een follow-up periode van ten minste 10 jaar. Bij patiënten die falen van het implantaat ondervonden, varieerde de gemiddelde tijd tot falen van 4,6 tot 13,8 jaar. 

Terugkeer naar sport en fysieke arbeid

Na een passende genezings- en rustfase, kunnen de meeste patiënten ook weer sporten: bergop en bergaf lopen, traplopen, lopen, zwemmen, wandelen, fietsen en skiën zijn op de middellange termijn geen probleem meer voor de meeste prothesedragers. Deelname aan belastende sporten zoals tennis, voetbal en hardlopen was consequent beperkt na de operatie.

Take-Home-Message

• De verwachtingen van patiënten bij een totale gewrichtsprothese gaan verder dan pijnbestrijding en levenskwaliteit en omvatten ook sportieve activiteiten.
• Preoperatieve voorlichting is belangrijk om realistische verwachtingen te creëren en teleurstellingen te voorkomen.
• Het risico op slijtage hangt af van het activiteitsniveau en de belasting van het gewricht.
• Artsen worden steeds milder in hun aanbevelingen voor activiteiten met een lage en gemiddelde belasting, terwijl sporten met een hoge belasting controversieel blijven.
• Het ontbreken van bewijs dat hardlopen een knie- of heupprothese doet slijten of beschadigen, mag niet worden gezien als bewijs dat hardlopen veilig is met een knie- of heupprothese.
• De meeste experts zijn het er echter over eens dat patiënten na zes maanden onder bepaalde voorwaarden weer kunnen sporten.
• Op het gebied van de enkel is er een gebrek aan grotere aantallen casussen met langdurige follow-up en prospectieve, gerandomiseerde onderzoeken om een vergelijkbare significantie te bereiken als bij heup- en kniegewrichten. Het is daarom moeilijk om precieze voorspellingen te doen over sportactiviteit na een enkelvervangende operatie. Voorzichtigheid is dus geboden.

Referenties

1. Meek, R. M., Treacy, R., Manktelow, A., Timperley, J. A., & Haddad, F. S. (2020). Sport after total hip Arthroplasty: Undoubted progress but still some unknowns. The Bone & Joint Journal, 102-B(6), 661–663. https://doi.org/10.1302/0301-620x.102b6.bjj-2020-0208 online.boneandjoint.org.uk/doi/epub/10.1302/0301-620X.102B6.BJJ-2020-0208
2. Hoorntje, A., Janssen, K.Y., Bolder, S.B.T. et al. The Effect of Total Hip Arthroplasty on Sports and Work Participation: A Systematic Review and Meta-Analysis. Sports Med 48, 1695–1726 (2018). doi.org/10.1007/s40279-018-0924-2
3. Huch K, Muller KAC, Sturmer T, Brenner H, Puhl W, Gu¨nther KP. Sports activities 5 years after total knee or hip arthroplasty: the Ulm Osteoarthritis Study. Ann Rheum Dis. 2005;64:1715–20.
4. Schmidutz F, Grote S, Pietschmann M, Weber P, Mazoochian F, Fottner A, et al. Sports activity after short-stem hip arthroplasty. Am J Sports Med. 2012;40:425–32.

5. Zaballa E, Harris EC, Cooper C, Linaker CH, Walker-Bone K (2022) Risk of revision arthroplasty surgery after exposure to physically demanding occupational or leisure activities: A systematic review.  Published: February 28, 2022. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0264487

6. David Slattery, orthopädischer Chirurg, Melbourne. https://davidslattery.com/run-after-hip-replacement/

7. Fawaz WS, Masri BA. (2020) Allowed activities after primary Total knee arthroplasty and Total hip arthroplasty. Orthop Clin North Am. 2020;51(4):441–52. https://doi.org/10.1016/j.ocl.2020.06.002.

8. Thaler, M., Khosravi, I., Putzer, D., et al. (2021) Twenty-one sports activities are recommended by the European Knee Associates (EKA) six months after total knee arthroplasty. Knee Surg Sports Traumatol Arthrosc 29, 694–709 (2021). https://doi.org/10.1007/s00167-020-06400-y

9. Rochoy M, Six J, Favre J, Lagrange N, Lefebvre J-M, Rollier J-C, Girard J (2020) Does hip or knee joint replacement decrease chances to complete an ultra-trail race? Study in participants at the Ultra-Trail du Mont Blanc. Orthopaedics & Traumatology: Surgery & Research, Volume 106, Issue 8, December 2020, Pages 1539-1544

10. Marco J Konings, Henri De Vroey, Ive Weygers, Kurt Claeys - Effect of knee arthroplasty on sports participation and activity levels: a systematic review and meta-analysis: BMJ Open Sport & Exercise Medicine 2020;6:e000729

11. Liu JN, et al. “Return to Sports After Shoulder Arthroplasty: A Systematic Review and Meta-Analysis.” Knee Surg Sports Traumatol Arthrosc. 2017

12. Davey, et al. “Return to Sport Following Reverse Shoulder Arthroplasty: A Systematic Review.” Journal of Shoulder and Elbow Surgery, 2021

13. Aim F, Werthel J-D, Deranlot J, Vigan M, Nourissat G(2018) Return to Sport After Shoulder Arthroplasty in Recreational Athletes: A Systematic Review and Meta-analysis. Am J Sports Med. 2018 Apr;46(5):1251-1257. Doi: 10.1177/0363546517714449. Epub 2017 Jul 18. PMID: 28719752

14. Shaffrey I, Henry J, Demetracopoulos C(2023) An evaluation of the total ankle replacement in the modern era: a narrative review. Ann Transl Med. 2023 Jul 12;12(4):71. doi: 10.21037/atm-23-1569. PMCID: PMC11304414  PMID: 39118953.

15. Lee MS, Mathson L, Andrews C, et al. (2024) Long-term Outcomes After Total Ankle Arthroplasty: A Systematic Review. Foot & Ankle Orthopaedics. 2024;9(4). Doi: 10.1177/24730114241294073.

16. Rehart S, Schubert L, Valo M (2022) Endoprothetik des OSG – ein Update. OUP 2022; 11: 18–22. Doi: 10.53180/oup.2022.0018-0022.